Stress en hoe je er aan bijdraagt door jouw eigen overtuigingen
Wat is eigenlijk een overtuiging en wat ‘doet’ een overtuiging?
Gedachten die je hebt en die jouw gedrag sturen worden voor een niet onbelangrijk deel beïnvloed door je overtuigingen. Bijvoorbeeld: ik kan rustig blijven in druk verkeer. Of nog krachtiger geformuleerd: ik ben rustig in druk verkeer.
Wat is een overtuiging? Het is een idee dat je hebt over jezelf, over anderen en over de omgeving waarin je leeft. Veel overtuigingen die je hebt zijn logisch en gebaseerd op feiten en positieve ervaringen. Ze helpen je om een emotioneel evenwichtig leven te leiden.
Irrationele, niet-helpende overtuigingen
We hebben ook allemaal irrationele overtuigingen en vaak worden we ons daarvan pas bewust als een ànder ons daarop attendeert. Irrationele overtuigingen als ‘ik moet altijd op mijn hoede zijn’ zijn niet logisch. Ze ondermijnen je emotionele welzijn. Ze veroorzaken dat je beslissingen neemt die voor jouw welzijn niet bevorderlijk zijn. Bijvoorbeeld: ‘ik moet altijd al het werk dat mijn baas me opdraagt dezelfde dag helemaal klaar hebben, ook al vraagt hij het steeds op het allerlaatste moment, want anders zal hij me ontslaan’. Irrationele overtuigingen dragen dan ook niet zelden bij aan fysieke en emotionele uitputting.
Kenmerken van niet helpende overtuigingen.
Sommige overtuigingen kennen we goed en we handelen daar bewust naar. Bijvoorbeeld ‘ik ben een eerlijk en integer mens’ of ‘als ik iets doe, doe ik het goed’. Veel van onze overtuigingen kennen we echter slecht of niet. Ze zijn ontstaan door ervaringen: vroeger in ons gezin, op school, op het schoolplein, in de omgang met vrienden en vriendinnen en tijdens alle verdere levenservaringen.
Overtuigingen die leiden tot voor ons welbevinden ongezond gedrag komen voort uit starre eisen die je aan jezelf of anderen stelt. ‘Ik moet het anderen naar de zin maken’. ‘Het leven moet makkelijk zijn’. ‘Jij moet mij elke dag waardering geven’.
Rampdenken betekent dat je voortdurend uitgaat van negatieve scenario’s. Je altijd richten op de (mogelijke) negatieve uitkomst ook als de kans op die negatieve uitkomst erg klein is. ‘Ik zal wel afgewezen worden’. ‘Het zal me wel niet lukken’.
Vaak is er sprake van verwijt of zelfverwijt. Je hebt niet alleen een negatief oordeel over een gedraging, maar over de hele persoon. ‘Je bent stom als je die fout maakt’. ‘Nu ik niet meer werk ben ik een waardeloos persoon’.
Overtuigingen die (uiteindelijk) leiden tot psychische klachten
Kijk eens welke jou bekend voorkomen als jij je er echt voor open stelt.
- Als ik me ongelukkig voel, komt dat door dingen die buiten mijn invloed liggen. Ik kan dan ook weinig doen om me beter te voelen.
- Ik raak overstuur wanneer andere mensen problemen hebben en ik voel mezelf ook ongelukkig bij hun verdriet.
- Gebeurtenissen uit mijn verleden zijn de oorzaak van mijn huidige problemen. Ze blijven mij bepalen.
- Ik heb een krachtig persoon nodig om op terug te kunnen vallen.
- De dingen moeten lopen zoals ik wil dat ze lopen. Het is onacceptabel als dit niet zo is.
- Mijn leven moet vrij zijn van tegenslagen en teleurstellingen en ik kan deze maar het beste uit de weg gaan.
- Voor elk probleem moet een perfecte oplossing bestaan en het is onbestaanbaar als ik deze niet vind.
- Ik maak me voortdurend zorgen over dingen die riskant of onplezierig kunnen zijn.
- Ik kan me gelukkiger voelen door moeilijkheden uit de weg te gaan.
- Ik heb waardering en liefde nodig van mensen die voor mij belangrijk zijn en ik moet voorkomen dat ik door hen wordt afgewezen.
- Ik kan mezelf alleen als waardevol beschouwen wanneer ik succesvol presteer en geen fouten maak bij wat ik doe.
- Mensen moeten zich altijd eerlijk gedragen, anders moeten ze veroordeeld en gestraft worden.
Mindfulness Reminder
Eerst vormen we gewoontes
dan vormen gewoontes ons.
– David harp
En maar doorgaan …. gegevens uit recent onderzoek
Doorwerken en eigenlijk te ziek zijn
Ruim 34% van de Nederlanders (één derde) blijft doorwerken terwijl zij zich eigenlijk te ziek voelen om te werken. Dit bleek uit onderzoek gehouden in 2013 (J. van der Klip van Gingermood Coachmatchers). Daarmee lijkt de bevolking in toenemende mate te zwichten voor de angst voor ontslag.
Verder bleek dat 53 procent van de werknemers aangeeft dat de werkdruk hoger is dan voorgaande jaren. De ondervraagden geven tegelijkertijd aan dat de hogere werkdruk (nog) niet heeft geleid tot meer ziekteverzuim. Uit het onderzoek blijkt dat 20 procent van de werknemers zich niet ziek durft te melden omdat zij bang zijn bij een reorganisatie als overbodig te worden beschouwd en hun baan te verliezen.
Vooral jongeren (18-30) en ouderen (55-65) op de arbeidsmarkt blijven doorwerken terwijl zij ziek zijn. Volgens Barbara Martens, oprichtster van Gingermood Coachmatchers, komt dit onder andere doordat jongere werknemers in veel gevallen hun plek in de organisatie nog moeten veroveren. Oudere werknemers blijven vaak doorwerken omdat hun kansen op de arbeidsmarkt kleiner zijn, zo luidt één van de conclusies.
Selffulfilling prophecy
Wanneer de werknemer ziek aan het werk blijft, leidt dat tot onderpresteren, productiviteitsverlies en uiteindelijk tot toename van de verzuimduur. Uit de studie van Samen Sterk zonder Stigma komt naar voren dat werkgevers, leidinggevenden en collega’s hierdoor worden bevestigd in hun vooroordelen.
Deze vooroordelen leven in de gehele samenleving, maar specifiek voor de werkcontext is dat een psychische aandoening niet als legitiem ziek zijn, wordt erkend. Gevolgen van deze vooroordelen zijn minder kans op promotie, toeschrijven van fouten aan de aandoening en minder kans op behoud van werk.
Veilige organisatiecultuur nodig
Algemene conclusie: een veilige organisatiecultuur is nodig om uitval van werknemer met psychische aandoening tegen te gaan beklemtonen beide studies.
Kosten van verzuim ten gevolge van stress
Materiële kosten van ziekteverzuim
Meestal weet u als werkgever wel hoe hoog het ziekteverzuim in de organisatie is. De kans is echter groot dat u niet weet wat dit verzuim kost of wat het verlagen van het verzuim u kan opleveren.
Uit recent onderzoek van arbodienstverlener ArboNed blijkt namelijk dat maar liefst 90% van de werkgevers geen idee heeft van het kostenplaatje van ziekteverzuim. Zo weet slechts 23% van de werkgevers hoeveel een arbeidsongeschikte werknemer uitgekeerd krijgt en 26% wat de duur van de uitkering is. In 2013 was het gemiddelde ziekteverzuim 3,8%. Per branche waren er uitschieters naar boven en beneden.
Wanneer een werknemer één dag verzuimt, kost dat de werkgever circa gemiddeld € 250,-. Dit kan dus behoorlijk oplopen indien de werkgever onvoldoende zorgt voor mogelijk preventieve maatregelen. Uit recent onderzoek (R. Hoedeman) is gebleken dat door tijdig ingrijpen de gemiddelde verzuimduur 17 dagen korter kan. Dus dat scheelt 4.250 euro per werknemer.
Het is een bekend fenomeen dat frequent kort verzuim een duidelijk signaal is voor psychische problemen, die bij niet ingrijpen tot langdurig ziekteverzuim kan leiden. Eén jaar ziek zijn kost de werkgever zo al gauw € 65.000,- of ingeval van veel hoger opgeleide werknemers al gauw € 80.000,- per jaar. Gezien de hoge kosten van ziekteverzuim werkt preventie dus al op korte termijn zeer kostenbesparend.
Om hierop kosten te besparen binnen úw organisatie, is het belangrijk om stressklachten bij werknemers tijdig te signaleren en de werknemer hierover bijtijds in gesprek te laten gaan met leidinggevende, HRM-adviseur of de bedrijfsarts. De bedrijfsarts bekijkt dan of een doorverwijzing nodig is. Preventief inhuren van psychosociale begeleiding kost u gemiddeld 8 x € 100,- en dat is nog geen kwart van de kosten ingeval van bovengenoemde 17 dagen feitelijke uitval.
Immateriële kosten van ziekteverzuim
Stress-verzuim uit zich in de beginfase zoals aangegeven veelal in kortdurend frequent verzuim. Verzuim waar eigenlijk geen vervanger voor wordt aangetrokken (inwerktijd, beroep op collega’s tot inwerken van vervangers, wellicht onnodige kosten) en waarbij dus een beroep wordt gedaan op de flexibiliteit en spankracht van collega’s van de betrokken werknemer. Stress beïnvloedt daarmee bij uitstek ook de hoogte van de zogenaamde immateriële (verzuim)kosten.
Overmatige stress heeft onmiskenbaar gevolgen voor gedrag en communicatie. Bij uitval van het bewegingsapparaat, eveneens een veel voorkomende verzuimoorzaak, is de uitwerking naar collega’s veel minder groot. ‘De omgeving’ van werknemers met overmatige stress heeft met het gedrag ten gevolge van stress echter voortdurend te dealen.
Een frustrerend effect op enthousiasme en betrokkenheid ontstaat wanneer meerdere werknemers tegelijkertijd last van overmatige stress ervaren. Dit kan een neerwaartse spiraal op gang brengen in het functioneren van teams; binnen veel instellingen en bedrijven de ruggengraat van de organisatie.
Uiteindelijk vertaalt dit zich altijd in neerwaartse druk op de opbrengsten of het nu de producten – of de dienstensector betreft. Ook minder omzet of dienstverlening is spijkerhard hoewel in cijfers minder gemakkelijk te vangen: de materiele kosten náást de begrote en geregistreerde pure primaire verzuim -, begeleidings- en vervangingskosten.
Kortom: er valt een substantiële kostenbesparing te realiseren bij gericht anti-stressbeleid.
Overspannenheid, burnout en depressie: wat is wat?
Overspannenheid
Overspannenheid wordt officieel geformuleerd gekenmerkt door aspecifieke spanningsklachten met beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren. Oftewel: overspannen mensen zijn moe, gespannen, prikkelbaar, emotioneel labiel, lijden aan concentratieverlies en slapen slecht. Met ‘de’ omstandigheden omgaan wordt moeilijker en mensen voelen zich soms ook down.
Burnout
Burnout is een ernstiger, langdurige vorm van overspannenheid, vaak vooraf gegaan door periodes met spanningsklachten en emotionele uitputting. Meer dan eens gecombineerd met een verminderd gevoel van competentie. Burnout wordt vaak uitsluitend gerelateerd aan werkomgevingen, echter ook andere omstandigheden privé (of heel vaak de combinatie) kunnen leiden tot burnout. In het Engels: energy disorder.
Depressie
Depressie is de hoofdprijs en kenmerkt zich door verlaagde stemming, somberheid en schijnbaar volstrekt onvermogen nog plezier te ervaren. Je voelt je echt zoals je je nooit meer wilt voelen. In het Engels: mood disorder.
Enkele kerngegevens
Uit Beroepsziekten in cijfers 2014 van het Nederlands Centrum voor beroepsziekten blijkt dat de meeste meldingen die bij hen binnenkomen de diagnose overspannenheid of burnout hebben (77%). Nog eens 10% van de meldingen betreft PTSS (post traumatische stress stoornis), een klachten-complex voortkomend uit traumatische ervaringen, agressie en intimidatie. Dat zijn extreem hoge percentages. Stress bestrijding staat daarom sinds kort hoog op de politieke agenda.
Oorzaken
Bij overspannenheid/burnout dragen de inhoudelijke werkbelasting, werkritme/tempo, werkrelaties, gebrek aan steun, pesten en arbeidsconflicten het meeste bij aan het ontstaan van deze klachten. Uit mijn ervaring als leidinggevende en als hoofd HRM zeg ik erbij: heel vaak gaan problemen op het werk samen met tegelijkertijd optredende problemen privé. Bij depressie ligt de nadruk op interpersoonlijke problemen.
Wat te doen als je ermee wordt geconfronteerd
Bedrijfsartsen adviseren veelal individuele psychologische begeleiding. Ook stimuleren zij gesprekken met de leidinggevende en de personeelsfunctionaris. Uit mijn ervaring als directeur HRM weet ik hoe kansrijk vroegtijdige signalering en open bespreken van je belemmeringen is. Lef om je situatie onder ogen te zien en open te bespreken leidt tot herstel. En, plezierig, veel sneller herstel.
Via HRM-functionarissen en bedrijfsartsen krijg ik dan ook regelmatig cliënten binnen met verschillende combinaties van bovengenoemde klachten. In vrijwel alle gevallen volstaan 6 tot 8 sessies om weer lekker in je vel te komen. In een enkel geval waar bijvoorbeeld PTSS en burnout samengaan is een paar keer extra soms beter.
Mensen die een burnout hebben gehad weten wat het is. Hoe het was naar ik hoop. Zelf heb ik vele jaren geleden ook een burnout gehad. Daarna neem je je voor iets dergelijks niet nog een keer te willen meemaken. Dat lukt 🙂
Met de wetenschap die ik me inmiddels heb eigen gemaakt kan ik ieder zeggen die regelmatig overspannenheid ervaart: Stop je automatische stressresponse voordat het te laat is.
Doe iets aan je (onbewuste) patronen en gun jezelf het niet hoeven ervaren van burnout en depressie. Weet je er eenmaal mee om te gaan ben je goed gewapend tegen komende stressvolle situaties.
Stress als oorzaak van verzuim
Bij steeds meer werknemers is stress de oorzaak van het verzuim
Het stress-gerelateerde verzuim is anno 2014 zelfs acht keer hoger dan in 2009. Ziekteverzuim door stress was nog nooit zo hoog. De geschatte kosten van arbeidsverzuim door stress bedragen jaarlijks naar schatting tussen de 2.7 en 4 miljard Euro. Werkstress kan leiden tot psychische en fysieke klachten. Reden voor de overheid om onlangs een campagne tegen werkstress te starten. De bedrijfsarts bekijkt dan of een doorverwijzing nodig is.
Meerjarenplan voor aanpak werkstress
In het ‘Meerjarenplan voor aanpak werkstress’ worden door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de risico’s van werkstress expliciet erkent. Het is een pleidooi om werkstress aan te pakken.
Meer dan de helft van de werknemers heeft last van stress op de werkvloer
Uit onderzoek van vacaturesite Jobbird bleek dat meer dan de helft van de werknemers last heeft van stress op de werkvloer. ‘Last hebben van stress’ duidt daarbij op nadrukkelijk meer stress dan de natuurlijke stress die hoort bij presteren en uitdagingen oftewel gezonde werkdruk bij het leveren van dagelijkse prestaties.
Gemiddelde verzuimduur verder gestegen
Onderzoek van arbodienstverlener ArboNed laat zien dat de gemiddelde verzuimduur in 2014 t.o.v. 2013 verder is gestegen, van 24 naar 26 dagen.
Gevolgen van uitval door stress niet te onderschatten
De afgelopen twee jaar heeft 55% van de bedrijven te maken gehad met werknemers die langer dan 6 weken ziek of arbeidsongeschikt zijn geweest. 1 op de 8 werkgevers heeft zelfs ervaring met ziekteverlof van langer dan 2 jaar zo blijkt uit onderzoek van Delta Lloyd in 2014, uitgevoerd door Gfk.
Stress en de angst om het aan te kaarten
Stress en de angst om het aan te kaarten
Bij steeds meer werknemers is stress de oorzaak van het verzuim. Het stress-gerelateerde verzuim is anno 2014 zelfs acht keer hoger dan in 2009. Ziekteverzuim door stress was nog nooit zo hoog. Stress op de werkvloer is dus eigenlijk ‘doodnormaal’ geworden voor honderdduizenden werkende Nederlanders.
Reden voor de overheid om onlangs een campagne tegen werkstress te starten. In het ‘Meerjarenplan voor aanpak werkstress’ worden door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de risico’s van werkstress expliciet erkent. Het is een pleidooi om werkstress aan te pakken.
De geschatte kosten van arbeidsverzuim door stress bedragen jaarlijks tussen de 2.7 en 4 miljard Euro. Werkstress kan immers leiden tot zowel psychische en fysieke klachten, denk in de laatstgenoemde categorie aan verhoogde bloeddruk of aan Diabetes als bekende voorbeelden.
Van de werknemers geeft 41 procent aan dat werkstress als vanzelfsprekend wordt beschouwd binnen het bedrijf waar ze werken. 32 Procent van de leidinggevenden erkent het probleem, blijkt uit recente cijfers van het ministerie van Sociale Zaken.
Gezien de vermijdbare kosten paradoxaal genoeg: stress nog steeds moeilijk bespreekbaar
Stress op de werkvloer blijkt moeilijk bespreekbaar te maken:
– Bijna de helft van de werknemers (45 procent) is bang dat als stress bij zijn of haar leidinggevende ter sprake wordt gebracht, het beeld wordt opgeroepen dat diegene zijn werk niet aankan.
– Bijna een kwart (24 procent) durft niet over werkstress te praten uit vrees voor een lage beoordeling.
– Van de werkenden denkt 18 procent niet dat het zin heeft om werkstress aan te kaarten omdat de problemen toch niet serieus worden genomen.
Dit alles lijkt reden genoeg om in de preventieve sfeer als management stress als verzuimoorzaak serieus te nemen en dat ook ‘uit te stralen’ in de organisatie. Uiteindelijk is vroegtijdige signalering de belangrijkste stap naar substantiële kostenbesparing waar het gaat om voorkómen van langdurig verzuim.
Of leeft er bij het gemiddelde management de beduchtheid dat verzuim juist toeneemt of moeilijker beheersbaar is wanneer je het ‘te’ serieus neemt? Ik heb het vele managers horen verkondigen. Er is zo blijkt nog steeds een wereld te winnen!
Stigmatisering
Hoe voorkom je stigmatisering en stress van werknemers met een psychisch ziektebeeld?
Naast beperkingen in het bewegingsapparaat scoort psychische problematiek hoog bij oorzaken voor verzuim en uitval. In sommige sectoren staat psychische problematiek zelfs boven in de top drie.
Psychische aandoeningen: wie krijgen het eigenlijk? Ongeveer 20 procent van de beroepsbevolking heeft te maken met een lichte of matige psychische aandoening. Zo blijkt uit onderzoek in 2014 van Samen Sterk zonder Stigma. De belangrijkste conclusie van het onderzoek: er is nog relatief weinig aandacht voor werknemers met psychische aandoeningen op de werkvloer.
In het rapport wordt geconcludeerd dat bijna 50% (de helft) van alle Nederlanders tijdens zijn leven direct of indirect te maken krijgt met psychische aandoeningen. Ongeveer 20% van de beroepsbevolking heeft een lichte of matige psychische aandoening, zoals angst of burnout. Zoveel mensen er mee geconfronteerd worden, zo weinig geaccepteerd en openlijk besproken wordt het. Het blijft meestal nog een taboe.
Veel van de psychische problematiek is van tijdelijke aard. Er zijn daarnaast ziektebeelden met blijvende beperkingen.
Stigmatisering
Hoewel langzaamaan in onze levendige maatschappij enigszins geaccepteerd wordt dat werknemers af en toe overspannen kunnen raken en een burnout kunnen krijgen, vinden nog veel mensen die het krijgen dat overigens erg lastig: toe moeten geven dat je het niet meer redt. Geen uiterlijk zichtbare ziektesymptomen zoals een been in het gips of een mutella om je arm. Je schuldig voelen dat je niet werkt en toch ‘gewoon’ rondloopt in je buurt en in de stad. Veel en regelmatig bewegen is weliswaar een opdracht van je arbo-arts, maar dat staat niet met neonletters op je voorhoofd geschreven.
Autisme, ADHD, PDD-NOS, Asperger, de la Tourette, Borderline, derde generatie oorlogsslachtoffer en andere etiketten
Stigmatisering is één van de belangrijkste problemen die mensen met een blijvende psychische aandoening ervaren. Als de diagnose wordt gesteld kan het in eerste instantie een opluchting zijn: je snapt wat het is. Als het etiket gebruikt wordt als aanduiding voor jouw anders zijn op de werkvloer, vaak denigrerend bedoeld, wordt het heel anders. Want als je een ‘minder geaccepteerd’ etiket opgeplakt krijgt ontleend aan de DSM, het classificatiehandboek psychiatrie, voel je je vaak pas echt outsider. Stress groeit als gevolg daarvan bij de betrokkenen met een verhoogde kans op verzuim en uitval, terwijl dat niet nodig is.
Stigmatisering is een proces, waarin een groep personen negatief gelabeld, veroordeeld en uitgesloten wordt. Dit weerhoudt veel werknemers ervan om open te zijn over hun aandoening. Daardoor vormen ze te vaak nog een onzichtbare groep.
Erkenning, openheid en veiligheid: dat leidt tot meer stressvrij kunnen werken
Toen ik nog hoofd HRM was in een grote instelling wist ik, zoals iedereen in de leiding, weinig van psychische en psychosociale ziektebeelden. Laat staan dat ik me realiseerde dat je er bewust rekening mee kunt houden en dat je er in je organisatie bewust mee om kunt gaan.
Nadat we de direct leidinggevenden (en niet HRM of hogere echelons boven het uitvoerende team) verantwoordelijk hadden gemaakt voor het verzuimbeleid, met de HRM-adviseur als aangever en bewaker van procedures, bleek op meerdere plekken in het bedrijf dat direct contact over belemmeringen van werknemers leidde tot openheid en vertrouwen. Een veilige sfeer waarin ervaren stress geuit kon worden en ook DSM-etiketten en bijbehorend gedrag open besproken konden worden.
Ik herinner mij gesprekken met een derde generatie oorlogsslachtoffer en door hem ervaren stress in zijn team. Welke dimensies meespeelden vanuit de aandoening en hoe daarmee op een constructiever manier mee om kon worden gegaan in het team. Nádat het bespreekbaar was geworden ontstond begrip, empathie over en weer en bereidheid andere oplossingen te zoeken voor problemen in de samenwerking.
We ontvingen in dat jaar de prijs “Kroon op het werk” van werkgevers – en werknemersorganisaties. De hoofdprijs was echter de enorme winst in verzuimreductie (bijna 3% lager) en een meer open overlegklimaat bij samenwerkingsproblemen, ook tengevolge van etikettering.
Communicatie als doorslaggevende factor
Alles valt of staat met de relatie tussen direct leidinggevende en medewerker, dat wel. Er waren ook gevallen waarbij gebrek aan vertrouwen leidde tot ontwijken, vermijden en waarbij alles bleef zoals het was.
Ziekte en langdurig uitvallen waren dan uiteindelijk nodig om tot (dure en onprettige) interventies te leiden. Gedwongen overplaatsingen, ontslag uit de functie, ‘vrijwillige’ outplacement, gedwongen ontbinding bij de kantonrechter. HRM dicht bij de werkvloer biedt in dat soort situaties uitkomst, met een signaleringsfunctie naar bedrijfsarts, vertrouwenspersoon of zelfs uiteindelijk advies tot benutten van een klachtencommissie ingeval van ernstige en bedreigende stigmatisering (pesten).
Je gunt iedere leidinggevende kennis van – en vaardigheid in bijvoorbeeld het 8-staps communicatiemodel van NLP. Wat een wereld van verschil zou dat maken in de communicatie en interactie tussen leidinggevenden en medewerkers.
Stress - en verzuimpreventie: hoe? 